Zapewne każdy z nas potrafi opisać to zjawisko: wydaje się nam, że sytuacja, która ma miejsce, choć zdarza się pierwszy raz w życiu, miała już kiedyś miejsce. Wydaje się nam, że przeżywamy to samo raz jeszcze, choć doskonale wiemy, że każdy moment naszego życia jest wyjątkowy i niepowtarzalny. To zjawisko nosi miano "deja vu", obejmuje nietypową pracę naszego mózgu, która daną sytuację uznaje za wspomnienie. Jakie są przyczyny takiego zjawiska i czy deja vu może być niebezpieczne?
Czym jest deja vu?
Termin deja vu z języka francuskiego oznacza "już widziane". To ciekawe odczucie, że jakaś sytuacja, którą przezywamy oczywiście po raz pierwszy jest znanym nam wspomnieniem. Może dotyczyć konkretnej sytuacji, osoby, miejsca. Szacuje się, że ponad 60% z nas doświadczyło przynajmniej raz tego zjawiska.
Co jest typowe dla deja vu? Przede wszystkim to, że odczucie pojawia się nagle, jest krótkotrwałe i osoba jego doświadczająca ma świadomość, że przeżywana sytuacja jest wspomnieniem. Odczuwamy wtedy mieszaninę wielu emocji, niektórzy określają to uczucie jako nieprzyjemne, pojawia się nawet niepokój, dla innych jest ono ciekawe, fascynujące.
Geneza deja vu
Skąd bierze się to zjawisko? Niełatwo odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ wyjaśnieniem jego podstaw trudniono się już w czasach starożytnych. Wtedy czynili to filozofowie, obecnie zajmują się tym naukowcy oraz specjaliści z zakresu parapsychologii. Przypuszczalne wyjaśnienia dotyczą oczywiście sfery duchowej, a dokładniej interwencji boskiej, zwłaszcza aniołów oraz zabłąkanych dusz, znanych potocznie jako duchy. Dla wielu osób wyjaśnieniem jest życie po życiu, a dokładniej zjawisko reinkarnacji. Wierzą one, że deja vu to wspomnienia z poprzednich wcieleń i wydaje się to dla zwolenników tej teorii całkiem logiczne. Dla psychologów i lekarzy zjawisko deja vu jest nadal psychologicznym fenomenem, czasami zagadką, a czasami… objawem konkretnego schorzenia.
Deja vu a stan zdrowia
Czy deja vu może być objawem jakiejś choroby? Niestety tak, choć pamiętajmy, że zwykle przydarza się zupełnie zdrowym ludziom. Jakim jednak schorzeniom może towarzyszyć, zwłaszcza, gdy przydarza się często?
- Deja vu może wiązać się z różnorodnymi schorzeniami neurologicznymi, w tym bólami migrenowymi ale i współistnieć z napadami padaczkowymi, mogą dla przykładu poprzedzać zarówno ataki migrenowe, jak i padaczkowe;
- Zjawisko to może dotyczyć także częściej osób, które doświadczyły uszkodzenia mózgu, np. w przebiegu choroby nowotworowej, w przypadku której guz umiejscowiony jest w mózgu, zwłaszcza części skroniowej. Dotyka również częściej osoby po udarze, zawale czy wylewie;
- Zjawisko to może być związane również ze schorzeniami natury psychicznej. Badania w tej kwestii prowadził znany psychiatra, Zygmunt Freud. Jego zdaniem deja vu wyrażać mogą nieuświadomione marzenia czy fantazje danej osoby, stanowić swego rodzaju zaburzenie pamięci, zwane paramnezją. Niektóre badania dowiodły również, że występowanie deja vu może być częstsze u pacjentów z nerwicami czy innymi zaburzenia lękowymi oraz schizofrenią;
- Deja vu może również nasilać się przy przedawkowaniu niektórych leków, nawet przeciwbólowych.
Szacuje się, że zjawisko deja vu może występować częściej u osób młodych, zapracowanych ale i zestresowanych czy często podróżujących, zwłaszcza zmieniających strefę czasową.
Deja vu kontra inne zaburzenia wspomnień
Poza deja vu, klasyfikowanym jako zaburzenie wspomnień, można znaleźć również inne, podobne zjawiska. Są to:
- jamais vu - niejako odwrotność opisywanego zjawiska, zachodzi bowiem, gdy znane nam sytuacje, osoby czy miejsca określamy jako nowe. Zjawisko to może wynikać z uszkodzenia mózgu czy też zaburzeń jego pracy, np. na skutek nadmiernego spożycia alkoholu;
- nieświadomy plagiat - z takim zjawiskiem mamy do czynienia, gdy jakiś wytwór jawi się nam jako nasz, a tak naprawdę nie należy do nas, np. tekst piosenki, wiersz, rysunek itp.
- błędna atrybucja - to prawidłowe rozpoznanie danej sytuacji, ale jednocześnie błędne przypisanie jej do określonej osoby czy też miejsca, np. gdy mieliśmy wypadek i opowiadamy o nim, ale błędnie podajemy miejsce, w jakim go doświadczyliśmy lub ktoś nas okradł i błędnie określamy sprawcę tego czynu. Takie zjawisko jest bardzo częste u ofiar napaści czy gwałtów. Powodem błędnej atrybucji jest bowiem bardzo często silna emocja, zwłaszcza stres.
Czy powinniśmy się obawiać deja vu?
Wiele osób obawia się występowania deja vu. Nie ma ku temu podstaw, jeśli zjawisko występuje stosunkowo rzadko, średnio raz do roku i nie powoduje żadnych, dodatkowych objawów, np. bólów głowy. Zwykle towarzyszy nam przemijające uczucie niepokoju, deja vu może wprowadzić nas w nastrój melancholii - to zupełnie normalne zjawisko i zwykle należy nauczyć się z nim żyć. Jeśli jednak pojawia się często, np. raz w miesiącu i budzi to nasze zdenerwowanie, warto wybrać się do konsultację neurologiczną. Wytłumaczmy lekarzowi swoje wątpliwości, jeśli uzna to za stosowne: skieruje nas na dalsze badania.