Stoicyzm jest nurtem filozoficznym, który narodził się pod koniec IV wieku p.n.e., trwał aż do zamknięcia szkół filozoficznych, co w VI wieku uczynił cesarz Justynian. Za ojca tego nurtu uznaje się Zenona z Kition, który zapoczątkował wyżej wymieniony ruch w Atenach. Szkoła powstała niemal równocześnie z filozofią epikurejską. Czym dokładniej jest stoicyzm i jak zachowuje się stoik? O tym wszystkim w treści poniżej.
Obserwuje się jej wpływ na religię chrześcijańską, epokę średniowiecza oraz w filozofii nowożytnej. Myśl stoicka widoczna jest również w późniejszych epokach, w tym w epoce oświecenia, gdzie nawiązywano do cnót stoickich. W tamtych czasach wzorem do naśladowania był mędrzec, który kierował się rozsądkiem oraz żył zgodnie z naturą.
Cechy filozofii stoickiej
Tytułowy nurt jest kompletnym systemem filozoficznym, który ma pewne cechy. Na pewno był to system monistyczny, co oznacza, że uznawał teorię bytu za jednorodną. Ponadto był również systemem materialistycznym, czyli uznawał, że istnieje jedynie materia - to, co możemy zobaczyć, dotknąć. Cechował go również determinizm, czyli pogląd, że wszystkie zdarzenia połączone są związkami przyczynowo-skutkowymi. W teorii poznania stoicyzmowi najbliżej było do epikureizmu, czyli poznawania i uczenia się przez doświadczenie. Ideą stoicyzmu była jednak etyka. Oznaczało to, że według przedstawicieli tego nurtu, szczęście i życiowemu spełnienie można osiągnąć jedynie poprzez pewnego rodzaju moralną dyscyplinę, wypełnianie swoich obowiązków, bycie sumiennym i postępując zgodnie z przyjętymi zasadami.
Najpopularniejsi stoicy
Wśród starożytnych najpopularniejszych osób, które wyznawały tytułową myśl znaleźli się:
- Zenon z Kition,
- Seneka,
- Marek Aureliusz,
- Epiktet,
- Chryzypa.
1. Zenon z Kition
Urodził się na Cyprze, a zmarł w Atenach. Był greckim filozofem, uznawanym za założyciela stoicyzmu. Pozostawał przez długi czas pod wpływem Platona oraz Sokratesa, w jego poglądach widoczne są wpływy cyników, ostatecznie jednak poczuł się do nich zrażony. Jego szkoła stanowiła odpowiedź na nauki Epikura. W ciągu swojego życia był jednym z najbardziej znanych greckich filozofów, słynnym w stolicy oraz pozostałych rejonach kraju. Najsławniejszym powiedzeniem Zenona z Kition było stwierdzenie, że "Fortuna kołem się toczy". Według niego prawdziwe życiowe spełnienie i szczęście może człowiekowi dać tylko cnota, czyli życie w zgodzie ze sobą i naturą, kierowanie się rozumem i niepoddawanie emocjom. Jeśli coś nie jest z punktu widzenia moralności ani dobre, ani złe, nie powinniśmy się do tego odnosić, zauważać tego. Nakazywał przeświadczenie o celowości świata, postrzegania wszystkiego, jako składowych przyczyn i skutków. Jest autorem wielu dzieł filozoficznych, w tym "O państwie", "O obowiązku", "O prawie", "O życiu zgodnym z naturą", "O instynkcie", czyli o naturze człowieka, "O sposobach wyrażania", "O namiętnościach", "Sztuka, odpowiedzi i dowody i dzieła Etyka".
2. Seneka
Lucjusz Seneka był filozofem i synem Seneki Starszego, zwanego Retorem. Znany jako piewca stoickiej etyki, jego poglądy wywarły duży wpływ na religię chrześcijańską. Co ciekawe, Seneka sprawował urząd konsula w pałacu cesarskim, był wychowawcą cesarza Nerona. Niestety, musiał wycofać się z pełnienia urzędu.
Pomnik Seneki
3. Marek Aureliusz
Pisarz, filozof i cesarz rzymski - urodził się w Rzymie w rodzinie należącej do arystokracji. W wieku 3 lat osierocił go ojciec, a wychowaniem chłopca zajął się cesarz Hadrian, zaadaptował również jego wuja, który miał go zastąpić na tronie. Objął on tron po śmierci Hadriana. Marek Aurelisz był osobą o starannym wykształceniu, interesowała go filozofia, uczył się w szkole stoickiej, co ugruntowało jego poglądy. Pobierał także nauki w szkole retorów. Po śmierci wuja poślubił jego córkę i objął tron, zostając cesarzem rzymskim. Para doczekała się 13 potomków, z czego jedynie 6 dożyło dorosłości. Jeden z nich został następcą Marka Aureliusza.
4. Epiktet z Hierapolis
Filozof z czasów starożytnej Grecji i Rzymu, był uczniem szkoły epickiej. Urodził się jako niewolnik i był wyzwoleńcem. Obserwował przez wiele lat życie na dworze cesarskim, uczęszczał na wykłady o stoicyzmie. Niestety, po wyzwoleniu, gdy został filozofem, cesarz wygnał wszystkich filozofów z Rzymu i Epiktet udał się do Grecji, gdzie założył własną szkołę, bazująca na tytułowym nurcie. Cały czas nauczał, historycy przyrównują jego sposób bycia do Sokratesa. W poglądach Epikteta przeważała myśl, że najważniejsza jest wolność, czyli zrozumienie tego, że pewne rzeczy są zależne od naszej woli, a inne nie. Ta refleksja pozwalała nam wieść spokojne i szczęśliwe życie. To właśnie na rzeczach zależnych od naszej woli powinniśmy się koncentrować, wtedy - w opinii filozofa - uda się nam być wolnym, spełnionym i szczęśliwym. W naukach Epikteta istniały również dwa inne, ważne pojęcia. Były to:
- pojęcie prohairezy - to co odróżnia nas od innych, w tym zwierząt, to umiejętność odczuwania złożonych stanów emocjonalnych, wyrażanie zgody lub niezgody, własnego zdania;
- pojęcie dihairezy - sąd wydawany przez nas samych pozwala nam odróżnić dobro od zła.
Stoicyzm dzisiaj - czy warto być współczesnym stoikiem?
Czy współcześnie również czerpiemy ze stoicyzmu? Czy starożytna myśl filozoficzna ma zastosowanie w XXI wieku? Owszem, w XX wieku w Anglii zapoczątkowany został prąd współczesnego nurtu, który łączy tytułową myśl antyczną z wymaganiami współczesnego świata. Z filozofii starożytnej czerpiemy wiedzę na temat cnót, życia w zgodzie z naturą, pewnego rodzaju ascetyzm (zwłaszcza od form materialnych, życia wirtualnego).
Zapewne każdy z nas zna wyrażenie "stoicki spokój", co ono oznacza, czy stoicy rzeczywiście byli spokojni? Odpowiedź brzmi "tak" - kierowali się oni w życiu rozumem, wyzbywali nadmiernych emocji, nie pozwalali się unosić gniewem czy, aby inne silne uczucia zawładnęły nimi, ich myślami i zachowaniem. Czy na dzisiaj jest to dobra rada dla nas?
Emocje są niezwykle ważną częścią naszego życia, świat emocjonalny jest w nas, nie da się od niego odciąć.